ملااشرف دیری بلبلبُلْبُل، ملا اشرف دیری (۱۰۹۳-۱۸۸۹ق/۱۶۸۲- ۱۷۷۵م)، شاعر فارسی‌گوی کشمیر قرن ۱۲ق/۱۸م بود. نام اصلی وی شرف‌الدین است، [۱]
غلام‌سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۲، ص۲۸۶.، کانپور، ۱۸۹۴م.
اما در منابع از او با نام ملامحمد اشرف و ملا اشرف دیری یاد شده، و به «بلبل‌شاه» نیز شهرت داشته است. [۲]
غلام‌سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۲، ص۲۸۶، کانپور، ۱۸۹۴م.
[۳]
عبدالحمید عرفانی، ایران صغیر یا تذکرة شعرای پارسی‌زبان کشمیر، ج۱، ص۱۸۵، تهران، ۱۳۳۵ش.
[۴]
حسام‌الدین راشدی، تذکرة شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۳۵، لاهور، اقبال آکادمی پاکستان.
[۵]
تیکو، گرداری، پارسی‌سرایان کشمیر، ج۱، ص۱۱۱، تهران، ۱۳۴۲ش.
[۶]
Iranica.
۱ - زادگاه و محل دفنشرفالدین در روستای دیره یا دیر، در کشمیر زاده شد و به همان‌جا منسوب، و به دیری نام‌بردار گردید. وی در همین قریه درگذشت و در گورستان خانوادگی‌خود دفن شد. [۷]
عبدالحمید عرفانی، ایران صغیر یا تذکرة شعرای پارسی‌زبان کشمیر، ج۱، ص۱۸۵، تهران، ۱۳۳۵ش.
[۸]
حسام‌الدین راشدی، تذکرة شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۳۵.، لاهور، اقبال آکادمی پاکستان.
۲ - آثاروی نخستین شاعر کشمیری است که داستان کربلا (رثای امام حسین (علیه‌السّلام)) را به نظم درآورد و افزون بر آن در رثای امام حسن (علیه‌السّلام) نیز شعر سرود. (نسخه خطی کتابخانه پژوهشی سِرینگر) [۹]
تیکو، گرداری، پارسی‌سرایان کشمیر، ج۱، ص۱۴-۲۰، تهران، ۱۳۴۲ش.
[۱۰]
حسام‌الدین راشدی، تذکرة شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۳۶.، لاهور، اقبال آکادمی پاکستان.
وی خمسه‌ای نیز به تقلید از خمسه حکیم نظامی سرود که در سرزمین کشمیر شهرت بسیار یافت. یک مثنوی از آن به نام رضانامه- شامل ۱۰ هزار بیت- در دست است و از برخی ابیات آن می‌توان به نام‌های مثنوی‌های دیگر این خمسه پی‌برد: مثنوی ارزن تِه هیمَل (داستان عاشقانه محلی هندو) و پیه‌مال، مثنوی هشت‌اسرار، مثنوی مهر و ماه، و مثنوی هشت تمهید و هشت اسرار مفقود شده است. (تعدادی از ابیات رضانامه در پارسی سرایان کشمیر [۱۱]
گرداری لعل تیکو، برگزیده از پارسی سرایان کشمیر، ج۱، ص۱۱۲ـ ۱۲۰، تهران ۱۳۴۲ ش.
ذکر شده است.) [۱۲]
حسام‌الدین راشدی، تذکرة شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۳۶، لاهور، اقبال آکادمی پاکستان.
[۱۳]
Iranica.
[۱۴]
تیکو، گرداری، پارسی‌سرایان کشمیر، ج۱، ص۱۱۱، تهران، ۱۳۴۲ش.
[۱۵]
عبدالحمید عرفانی، ایران صغیر یا تذکرة شعرای پارسی‌زبان کشمیر، ج۱، ص۱۸۶.، تهران، ۱۳۳۵ش.
۲.۱ - مضمون اشعاربلبل در شعر خود از زاهدان محلی ستایش می‌کند و شیعه و سنی را به متوقف ساختن رقابت‌های میان خود فرامی خواند. صور خیال او بیش‌تر برگرفته از طبیعت است و گه‌گاه، در قیاس با استعاره‌های قدیمی، نکات ظریفی دارد. ۳ - فهرست منابع(۱) تیکو، گرداری، پارسی‌سرایان کشمیر، تهران، ۱۳۴۲ش. (۲) حسام‌الدین راشدی، تذکرة شعرای کشمیر، لاهور، اقبال آکادمی پاکستان. (۳) عبدالحمید عرفانی، ایران صغیر یا تذکرة شعرای پارسی‌زبان کشمیر، تهران، ۱۳۳۵ش. (۴) غلام‌سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، کانپور، ۱۸۹۴م. (۵) گرداری لعل تیکو، برگزیده از پارسی سرایان کشمیر، تهران ۱۳۴۲ ش. (۶) حسام الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، چاپ دوم، لاهور ۱۹۸۳، ج ۱، ص ۱۳۵). (۷) م ا رفیقی، تعمیر، سرینگر، ژانویه ـ فوریة ۱۹۶۱ (شرح احوال بلبل). (۸) G L Tiku, Persian poety in Kashmir: ۱۳۳۹-۱۸۴۶ , Berkeley, Los Angeles, and London, ۱۹۷۱, ۱۷۱-۱۷۸. (۹) Iranica؛ ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بلبل»، شماره۵۰۱۴. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بلبل اشرف دیری»، شماره۱۶۶۳. |